دادرسی کیفری اطفال و نوجوانان بزهکار



*زندگینامۀ مرحوم ابوالحسن عمیدی نوری- برگرفته از پیشگفتار کتاب جرم و مجازات، به کوشش محمدعلی جهانی پور

مرحوم ابوالحسن عمیدی­ نوری در سال 1284 خورشیدی به دنیا آمد.[1] در سال­هایی که هنوز دانشگاه تهران تأسیس نشده بود و دانشکدۀ حقوق، به نام مدرسۀ حقوق و علوم ی و اقتصادی» شناخته می­شد، مـوفق به اخذ لیسانس حقوق شد(1306). یک سـال پس از فارغ­ التحصیلی، در وزارت عدلیه استخدام و به عنوان دادیار دادسرای تهران، مشغول به کار گردید. عمیدی نوری، در تاریخ معاصر ایران، بیشتر به عنوان یک رومه ­نگار» شناخته می­شود تا یک حقوقدان. ایشان از دوران تحصیل در مدرسۀ حقوق، برای نشریات مختلف، مقالاتی می­نوشت و به چاپ هم می­رسید.

علاقۀ وی به رومه­ نگاری و همچنین مخالفت او با مجازات» به عنوان پـاسخی به جـرم -همانگونه که از فحوای کلام وی در این کتاب برمی ­آید- باعث شد روحیۀ کار در مسند قضاوت را نداشته باشد. دلیل دیگری که می­تواند مزید بر علت باشد، مخالفت عمیدی نوری با علی اکبر داور» وزیر عدلیه بود در تفسیر اصل 82 قانون اساسی مشروطه مبنی بر اعطای اختیار تغییر و تبدیلِ قضات به وزیر عدلیه که مخالفت آن با این اصل، جنجال زیادی برپا کرد و منجر به استعفای عده­ای از قضات شد.[2]  به همین دلیل، تنها 7 ماه» پس از استخدام، با وزارت عدلیه خداحافظی کرد[3] اما با جامۀ وکالت» به آنجا بازگشت.

از فعالیت­های رومه­ نگاری عمیدی­ نوری مابین سالهای 1308 تا 1320 (سقوط رضاشاه) اطلاع دقیقی در دست نیست اما احتمالاً با توجه به فضای بستۀ این دوران، می­توان گفت ایشان حداقل فعالیتِ جدیِ مطبوعاتی نداشته و تنها به کار وکالت دادگستری مشغول بودند.

بعد از شهریورماه 1320 و باز شدن فضای ی ایران، رومۀ داد» را تحت مدیریت خود منتشر نمود. داد، عصرها منتشر می­شد. اولین شمارۀ آن در بعدازظهر پائیزیِ 20 مهر 1321 چاپ و منتشر شد و تا سال 1340 نیز ادامه یافت اما در طول این سالها چند بار نیز توقیف گردید. مرحوم عمیدی نوری، قلم بسیار روان و البته تند و تیزی داشت. قبل از تأسیس رومۀ داد، در رومه­ های ستارۀ ایران» و مهر ایران» مقاله­ های مؤثّری دربارۀ اوضاع گذشته و موضوعات ی نوشت به طوری که مورد تعقیب قضایی قرار گرفت ولی پس از شش ماه محاکمه، قرار منع تعقیب برایش صادر شد».[4] همزمان با رومه­ نگاری، در حرفۀ وکالت، توانست املاک زیادی را که در محدودۀ مازندران و در دوران نظام ی قبل، غصب شده بود، با احکام دادگاهها، به مالکان­شان برگرداند که موفقیت بزرگی برای او محسوب می­شد. در دولت دوم دکتر محمد مصدق»، عمیدی نوری، مقالات تند و انتقادی علیه دولت، در رومۀ داد منتشر کرد که حاصل آن چند بار توقیف رومه و بازداشت وی بود.

زندگی مرحوم عمیدی نوری، پس از وقایع مرداد 1332 دچار تحولات جدی شد به گونه­ ای که ابتدا به پست معاونت ی نخست ­وزیر سرلشگر زاهدی» منصوب شده و سپس همزمان، ریاست اداره کل انتشارات و تبلیغات را نیز بر عهده گرفت. در سال 1333 نمایندۀ بابل در مجلس شورای ملی شد و در دور بعد نیز در سال 1335 مجدداً از حوزۀ انتخابیۀ بابل به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب گردید. پس از پایان این دورۀ مجلس، عمیدی نوری به همان کار وکالت دادگستری بازگشت.[5]

یک سال پس از انقلاب 57، عمیدی نوری بازداشت و سال 1359 در دادگاه انقلاب، محاکمه شد. نتیجۀ این محاکمه اما عجیب بود؛ اعدام». اعدام، برای فردی که اولین تحول فکری در نظام عدالت کیفری را با نگارش کتاب جرم و مجازات» رقم زد اما نادیده گرفته شده بود. برای نگارندۀ این سطور، علت اعدام عمیدی­ نوری، آن هم در سن 75 سالگی، پوشیده است و تحقیقات من نیز در این زمینه ناقص ماند. اگرچه گفته می­شود که این حکم احتمالاً ارتباطی با گرایشات ی وی پس از مرداد 1332 و همکاری وی با دولتِ به اصطلاح کودتا دارد اما نمی ­توان قطعاً راجع به آن سخن گفت.[6]

از روند زندگانی مرحوم عمیدی نوری، می­توان این برداشت را کرد که ایشان نیز به مانند عدۀ زیادی از رومه ­نگاران یا ت­مداران، چند نوبت دچار استحالۀ فکری شده باشد که شرح آن در این پیشگفتار نمی­ گنجد.

ابوالحسن عمیدی­ نوری، 4 کتاب و هزاران صفحه یادداشت­های روزانه، از خود بر جای گذاشته است. کتاب­های وی عبارتند از: 1- بر ویرانه­ های تخت­ جمشید (1306) 2- جرم و مجازات (1308) 3- مشروح مذاکرات نمایندگان دولت­های ایران و شوروی (1324) 4- آذربایجان دمکرات (1325). یادداشت­های روزانۀ عمیدی نوری که یکی از اسناد مهم تاریخ معاصر ایران است، چند دهه بعد از اعـدام وی، احتمالاً تـوسط خانواده­ اش، در اختیار مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران» قرار گرفته که تا لحظۀ نگـارش این پیشگفتار، 9 جلـد از آن منتشر شده است. متأسفانه اشتغال مـرحوم عمیدی­ نوری به ت، او را از نگارش افکار حقوقی خود به­ ویژه در زمینۀ حقوق کیفری و مجازات­ها بازداشت. از توجه به محتوای این کتاب که در سنین جوانی نوشته شده، اینطور برمی ­آید که چنانچه وی، همین مسیر را ادامه می­ داد، شاید می ­توانست نقش مهمی در تحول زودهنگامِ نظام کیفری ایران ایفا کند.

 

1. در بسیاری از منابع مکتوب و مجازی، تاریخ تولد ایشان را 1282 و در معدودی دیگر، 1280 ذکر کرده­اند. با توجه به اینکه ناشر در مقدمۀ همین کتاب، سال تولد مرحوم عمیدی نوری را 1284 ذکر کرده و بدیهی است که کتاب، تحت نظارت ایشان به چاپ رسیده و خود وی، کتاب را برای چاپ و نشر، به انتشارات حصار عدل سپرده، یقیناً 1284 باید صحیح باشد.

2. ر.ک به ابوالحسن عمیدی نوری، مقالۀ دادگستری زمان داور، مجلۀ آینده، سال سوم، شمارۀ 2، مهر 1323.

3. منوچهر نظری، رجال پارلمانی ایران، نشر فرهنگ معاصر، چاپ اول، 1390،ص591.

4. منوچهر نظری، همانجا.

5. منوچهر نظری، همان، ص592. در برخی منابع قید شده که مرحوم عمیدی­نوری از سال 1332 وکالت را کنار نهاد که صحیح نمی­باشد.

6. یکی از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران معتقد است: بعید نیست دسیسه­ای پشت اعدام عمیدی نوری باشد». (ر.ک به سخنرانی موسی فقیه حقانی در تاریخ 11/10/1398 در نشست نقد و بررسی کتاب یادداشت­های یک رومه­ نگار»، سایت خبری مشرق نیوز به آدرس www.mashreghnews.ir، کد خبر: 1025597، رؤیت در تاریخ 30/2/1399)


جرم و مجازات»، اولین مکتوب فارسی در حوزۀ تاریخ تحولات تئوریک مجازات و حقوق کیفری و طلیعۀ جرم شناسی» در ایران می باشد. ابوالحسن عمیدی نوری، 4 سال پس از تصویب اولین قانون جزا در تاریخ ایران، رساله ای در رد مجازات نوشت که هیچگاه دیده نشد. عمیدی نوری، قبل از آنکه یک قاضی یا حقوقدان باشد، نویسنده و رومه نگار بود و همین، راه را برای موفقیت روزافزون وی تا پست معاونت ی نخست وزیری سرلشگر زاهدی فراهم کرد. بعد از انقلاب، عمیدی نوری به طرز عجیب و نابهنگام و مبهم، در سن 75 سالگی و در سال 1359 توسط دادگاه انقلاب به اعدام» محکوم شد و اینگونه بود که اولین نظریه پرداز غیرحرفه ای جرم شناسی و فرد جسور در رد مجازات ها، به جوخۀ آتش سپرده شد. کتاب جرم و مجازات را انتشارات حصار عدل، در تاریخ 1308 خورشیدی (1929 میلادی) چاپ و منتشر کرد و هیچگاه دیگر چاپ نشد.

فایل PDF این کتاب، به صورت رایگان در دسترس شماست.

دریافت
عنوان: کتاب جرم و مجازات
حجم: 1.25 مگابایت
توضیحات: اثری از ابوالحسن عمیدی نوری، به کوشش محمدعلی جهانی پور

 

کتاب جرم و مجازات، عمیدی نوری


دروس و منابع رشته حقوق کیفری اطفال و نوجوانان در مقطع کارشناسی ارشد

در حال حاضر و در مهرماه 1398 سه دانشگاه در ایران، در مقطع کارشناسی ارشد حقوق کیفری اطفال و نوجوانان، دانشجو پذیرفته و آن را ارائه می دهند. لازم به اشاره است که در تمامی موارد ذیل، لازمه درک مفاهیم دروس مربوط به اطفال و نوجوانان، آشنایی با منابع کلی آن است مانند حقوق جزای عمومی اطفال، که می بایست با مبانی حقوق جزای عمومی آشنا بود یا دادرسی کیفری اطفال که باید قبل از آن، کلیات آیین دادرسی کیفری را دانست بنابراین، کتابهایی مانند جزای دکتر اردبیلی یا دادرسی کیفری جناب دکتر خالقی، مقدمات درک مبانی کیفری اطفال است و نیازی به ذکر آن به عنوان منبع نیست. دروس اختصاصی این رشته و منابع آن به شرح ذیل می باشد:

1- مبانی فقهی حقوق اطفال و نوجوانان

منبع: متاسفانه این درس، فاقد منبع فقهی است به این دلیل که در فقه امامیه، به حقوق اطفال به طور وسیع پرداخته نشده است اما مباحث مربوط به بلوغ و حجر در کتاب لمعه، شرح لمعه و جواهر الکلام، در حال حاضر منابع این درس است.

2- حقوق جزای عمومی اطفال و نوجوانان

منبع: منبع اصلی این درس، مباحث مربوط به مبانی مسئولیت کیفری کودکان» است که هم اکنون کتابی که بتوان آن را به عنوان منبع درسی دانشگاهی در حد کارشناسی ارشد معرفی کرد وجود ندارد. اما کتاب مبانی مسئولیت کیفری اثر آقای دکتر منصور میرسعیدی را می توان معرفی کرد که آن هم سالهاست توسط نشر میزان منتشر نشده و در بازار وجود ندارد.

3- دادرسی ویژۀ اطفال و نوجوانان (1)

منبع: دو منبع برای این درس می توان نام برد: الف) از حیث فهم اصول و قواعد دادرسی: کتاب دادرسی ویژۀ اطفال اثر خانم دکتر شهلا معظمی که این کتاب تنها به قواعد اشاره شده و نه روند دادرسی ب) از حیث بررسی روند دادرسی اطفال در ایران کتاب دادرسی کیفری اختصاصی اطفال و نوجوانان بزهکار اثر محمدعلی جهانی پور (انتشارات شهردانش) را می توان نام برد. معمولاً در دادرسی (1) به تاریخچه دادرسی اطفال و رسیدگی به جرایم اطفال در مرحلۀ تحقیقات مقدماتی پرداخته می شود.

4- کیفرشناسی اطفال و نوجوانان

منبع: این درس نیز در حال حاضر فاقد منبع می باشد. اما نیاز است ابتدا اصول کیفرشناسی مطالعه شده و سپس به مبحث مربوط به شناسایی اقدامات تأمینی و تربیتی پرداخته شود زیرا تنها همین تصمیم برای کودکان بزهکار به رسمیت شناخته شده است. اگرچه می توان در نظام حقوقی ایران نیز به حدود و قصاص اطفال پرداخت اما درس کیفرشناسی عموماً تئوریک است و به نظریه های غربی مجازات کودکان بزهکار می پردازد.  

5- حقوق جزای اختصاصی اطفال و نوجوانان

منبع: این درس نیز فاقد منبع است اما به طور کلی موضوع آن حول محور جرایمی است که عمدتاً توسط کودکان ارتکاب می باید مانند سرقت، لواط و . سپس این جرایم را از حیث سه عنصر قانونی، مادی و معنوی مورد بررسی قرار داده، مجازات آنها متناسب با سن کودک بزهکار از بین مواد 88 و 89 قانون مجازات اسلامی یافت شده و تحلیل می گردد. منبع اصلی این درس در حال حاضر الف) آمارهای رسمی مربوط به جرایم کودکان و ب) قانون مجازات اسلامی 92 و قانون تعزیرات 75 و جرایم رایانه ای 88 می باشد.

6- حقوق تطبیقی اطفال و نوجوانان

منبع: در این خصوص کتاب حقوق کیفری تطبیقی اطفال را داریم که انتشارات میزان در سال 97 به ترجمه دکتر عباس تدین روانه بازار نموده است. در این درس نیز ابتدا مفاهیم حقوق تطبیقی می بایست روشن شود و سپس به مقایسه یا بررسی تطبیقی یک نظام حقوقی اطفال با نظام حقوقی ایران پرداخته می شود. اگرچه سرفصل های این درس مصوب وزارت علوم، کمی مبهم به نظر می رسد زیرا مشخص نیست حتما می بایست با نظام حقوقی ایران نیز مقایسه ای بشود یا خیر؟ یا اینکه تنها مفاهیم و مبانی حقوق تطبیقی اطفال و روش آن مدنظر است. به نظر می رسد دومی صحیح تر باشد زیرا در یک ترم، تنها می توان همان را آموخت و فرصت برای تطبیق با نظام حقوقی ایران نیست. ضمنا عنوان درس می بایست به حقوق کیفری تطبیقی تغییر یابد زیرا این رشته حقوق کیفری است و تنها در مورد اطفال بزهکار صحبت می شود اما حقوق تطبیقی اطفال بدون واژۀ کیفری، آن را وارد مبانی حقوق مدنی نیز خواهد کرد.

7- دادرسی ویژۀ اطفال و نوجوانان (2)

منبع: در دادرسی (2) نیز اساساً بحث محاکمه اطفال و نوجوانان مطرح است که منبع اصلی آن در حال حاضر کتاب دادرسی کیفری اختصاصی اطفال و نوجوانان بزهکار اثر محمدعلی جهانی پور (انتشارات شهردانش) که بخش چهارم این کتاب یعنی آیین رسیدگی در دادگاههای کیفری را دربر می گیرد.

8- جرم شناسی اطفال و نوجوانان

منبع: این درس نیز همانند کیفرشناسی، درسی تئوریک اما فاقد منبع در مورد کودکان بزهکار است. اما اصولاً می بایست در این درس ضمن آشنایی مقدماتی با جرم شناسی اطفال، به چند نظریۀ معروف جرم شناسی غرب که اختصاص به بزهکاری نوجوانان دارد پرداخته شود مانند نظریه برچسب زنی. این نظریات در طول ترم تحلیل شده و با استفاده از آمارهای جرایم نوجوانان در داخل کشور، راه حل هایی برای کاهش آن در کلاس های درس یافت شود زیرا هدف جرم شناسی نیز همین است.

9- اجرای احکام و تصمیمات ویژۀ اطفال و نوجوانان و نظارت قضایی بر آنان

منبع: این درس نیز در حال حاضر فاقد منبع تالیفی است اما مضمون آن این است که احکام و تصمیماتی که دادگاهها بر مبنای مواد 88 و 89 قانون مجازات اسلامی در مورد کودکان و نوجوانان صادر می نمایند، در مرحلۀ اجرای احکام به چه صورت اجرا می شود. لذا ابتدا می بایست واحد اجرای احکام کیفری و وظایف آن و همچنین نهاد کانون اصلاح و تربیت را شناخت و سپس با تحلیل تصمیمات قانونی و تطبیق آن با مواد 484 به بعد قانون آیین دادرسی کیفری و آیین نامه های مربوطه که در سه سال اخیر تصویب شده، نحوۀ اجرای آن را بررسی و موشکافی نمود. منبع این درس را می بایست مواد 88 و 89 قانون مجازات اسلامی و مواد 484 به بعد قانون آیین دادرسی کیفری و همچنین مواد مربوط به تشکیل کانون اصلاح و تربیت در آیین نامه سازمان زندانها و آیین نامه اجرایی قانون اطفال بزهکار 1338 و آیین نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت دانست.

10- اسناد و موازین بین المللی حقوق اطفال و نوجوانان

منبع: دو کتاب در این زمینه می توان نام برد: الف) حق دادرسی منصفانه کودکان در تعارض با قانون اثر خانم فاطمه ابراهیمی ورکیانی (انتشارات جاودانه جنگل) و ب) حقوق کیفری اطفال در اسناد سازمان ملل اثر خانم مریم عباچی (انتشارات مجد) که اولی تقریبا نایاب است و می بایست از طریق کتابخانه های دانشکده ها دریافت و صفحات مورد نظر را با رعایت حقوق مولفان آنها برای خودتان و نه به طور گسترده کپی کنید و دومی نیز تا حدودی در بازار موجود است. البته کتاب اولی (خانم ابراهیمی) کاملتر، بهتر و حقوقی تر است زیرا با دقت بالایی نوشته و تحلیل شده اگرچه عنوان آن دادرسی منصفانه است اما تاریخچۀ خوب و مختصر و اشاره مفیدی به همه اسناد بین المللی راجع به کودکان و کمیته ها و تصمیمات جداگانه آنان و لوایح اسناد پرداخته است. کتاب دومی نیز بیشتر رونویسی و ترجمه به نظر می آید و تحلیل های حقوقی آنچنانی از آن درنمی آید.  

11- تحلیل آرا و رویه قضایی ویژۀ اطفال و نوجوانان

منبع: این درس نیز فاقد منبع است. اما اصولا استاد می بایست ابتدا در چند جلسه شیوۀ تحلیل آراء قضایی و مشخصات و مختصات یک دادنامه دادگاه را به طور کلی به دانشجویان تدریس نموده و سپس در جلسات بعد با فعالیت دانشجویان، آراء قضایی دادگاههای کیفری که در مورد کودکان و نوجوانان بزهکار صادر شده و عموماً حاوی محکومیت به مجازات یا تصمیمات قضایی می باشد را در کلاس مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به اصطلاح آن را نقد کنند. اگر استاد این درس، وکیل دادگستری با پرونده های بزهکاری نوجوانان بوده و یا قاضی دادگاه کیفری باشد، این درس، می تواند به بهترین شکل ارائه شود.  

 


آنچه که در ماده 1 قانون آیین دادرسی کیفری آمده ، به نظر می رسد بیشتر، تعریف قانون آیین دادرسی کیفری» باشد تا تعریف آیین دادرسی کیفری زیرا اولاً آن را مجموعه مقررات و قواعد» دانسته و ثانیاً در متنِ تعریف نیز تقریباً تمام عناوین فصول قانون را آورده و ثالثاً در انتهای این تعریف نیز آمده است: آیین دادرسی کیفری مجموعه مقررات و قواعدی است که برای . وضع می شود» و عبارت وضع می شود» نیز نشان می دهد این تعریف یک تعریف علمی نیست، بلکه می توان آن را یک تعریف قانونی» نام نهاد.

دادرسی کیفری، اساساً آمیخته به اصول بنیادینی است که در آن بیشتر به حقوق متهم توجه شده و از اصل برائت تا حق سکوتِ متهم، در حال حاضر از موارد پذیرفته شده در دادرسی های کیفری است و قضات را مقید به اجرای آنها می نماید اما برخی از این اصول و حقوق در قانون آیین دادرسی کیفری ایران وضع نشده و در عین حال ماده 2 همین قانون نیز عنوان نموده است که دادرسی کیفری باید مستند به قانون باشد». از این جهت نیز تعریف علمی با تعریف قانونیِ آیین دادرسی کیفری، تفاوت دارد چراکه در ماده 1 آن را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته که یکی از موارد آن رعایت حقوق متهم» است که در مواد 5 و 52 این حقوق را حقوقی می داند که در این قانون» یعنی قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است فلذا به استناد این تعریف، آنچه که ممکن است جزء موارد حقوق متهم باشد و در قانون آیین دادرسی کیفری نیامده است، نمی تواند به نفع متهم در جریان دادرسی به کار گرفته شود مگر آنکه آن حقوق از مواردی باشد که در قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383 آمده است که طبق ماده 7 قانون آیین دادرسی کیفری برای تمام کسانی که در فرآیند دادرسی دخالت دارند لازم الاجراست.

این وضعیت زمانی حساس تر می شود که بدانیم طفل یا نوجوانی در معرض اتهام قرار گرفته و قرار است به اتهام وارده بر او رسیدگی شود. طفل و نوجوان بزهکار، وضعیت متفاوت تری نسبت به بزرگسالان داشته و شیوه های دادرسی کیفری در مورد آنان با توجه به شخصیت، سن ، وضع روحی و روانی، جسمی و سایر موارد، کاملاً متفاوت بوده و با در نظر گرفتن احتیاطات بیشتری می بایست باشد. از طرفی قانون نیز برای رسیدگی های کیفری اطفال و نوجوانان، شرایط ویژه و جداگانه ای از بزرگسالان در نظر گرفته است. با این شرایط می بایست تعریف جداگانه ای از آیین دادرسی کیفری اطفال و نوجوانان ارائه داد. با توجه به تعریفی که از آیین دادرسی کیفری داشتیم و با در نظر گرفتن شرایط قانون و اصول حاکم بر دادرسی کیفری اطفال، می توان آیین دادرسی کیفری اطفال و نوجوانان را به این صورت تعریف نمود:

مجموعه مقررات، اصول، حقوق و امتیازاتی است که با در نظر گرفتن مصالح و منافعِ همه جانبۀ اطفال و نوجوانان بزهکار و وضع جسمی و روحی و اجتماعی آنان ضمن رعایت حقوق بزه دیده ، از شروع تعقیب تا زمان اصلاح و تربیت و بازاجتماعی شدن آنان ادامه پیدا می کند».

 

منبع: محمدعلی جهانی پور، دادرسی کیفری اختصاصی اطفال و نوجوانان بزهکار، انتشارات شهردانش، چاپ اول، 1397، صص 33 و 34


کتاب دادرسی کیفری اختصاصی اطفال و نوجوانان بزهکار

مولف: محمدعلی جهانی پور

چاپ اول- 1397

ناشر: موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهردانش

تعداد صفحات: 415 صفحه

خرید از کتابفروشی های تخصصی حقوقی در سراسر ایران

و یا از طریق وبسایت: WWW.shahredanesh.com


تبلیغات

آخرین ارسال ها

آخرین جستجو ها

روزنوشته‌های مهسا نکات مربوط به طراحی سایت ، دیجیتال مارکتینگ و سئو مجید رحیمی حریم مان اشعار من خرید فروش بیمه عمر خدمات بیمه اجتماعی در تهران شرکت پدسا شرکت نوید آریان پویا 46129137-021 گانودرما کد تخفیف خشکشویی آنلاین تهران ، خشکشویی پاکان ، زود شور و...